Οξυά

Πιθανή εποχή ίδρυσης του χωριού θεωρείται η περίοδος 1393-1422, εποχή της οριστικής κατάληψης της Θεσσαλίας από τους Τούρκους. Τότε ουσιαστικά άρχισε η μεγάλη μετακίνηση των κατοίκων από τον κάμπο της Θεσσαλίας προς την περιοχή των Αγράφων, όπου έβρισκαν καταφύγιο στα φυσικά οχυρά των απροσπέλαστων βουνών, μην μπορώντας να αντέξουν τις κακουχίες και τα δεινά κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Το Αϊλίτσι υπήρξε ο πρώτος οικισμός, που δημιουργήθηκε τότε, όταν μια συντροφιά ανθρώπων κυνηγημένη από κάποιους εχθρούς κατέφυγε και εγκαταστάθηκε κάπου κοντά στη θέση «Σπίτια». Άλλοι κάτοικοι λίγο αργότερα, εξαιτίας κάποιας διαφοράς, εγκαταστάθηκαν σ' ένα δεύτερο οικισμό με την ονομασία Σιάμ ή Σιάμος, όπου είναι σήμερα η Οξυά. Η ονομασία Οξυά δόθηκε με διάταγμα το 1930, με αφορμή το ιστορικό δάσος οξυάς που βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του χωριού. Για την ιστορία και τις παραδόσεις της έχει εκδοθεί το βιβλίο «Ιστορία και παράδοση της Οξυάς Καρδίτσας και της περιοχής των Αγράφων» από το δάσκαλο Γεώργιο Ηλία Πάτα.

Ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα που συνδέονται με την ιστορία του οικισμού είναι η άφιξη εδώ του Αγ. Κοσμά του Αιτωλού γύρω στο 1770.

Κατά το πέρασμα του αγίου οι κάτοικοι συγκεντρώθηκαν έξω από το χωριό σε κάποια τοποθεσία με την ονομασία "Ξυλινόσταυρος". Η παράδοση αναφέρει ότι εκεί έκανε λειτουργία, μοίρασε βρασμένο σιτάρι και μίλησε στους συγκεντρωμένους πιστούς. Φεύγοντας από το χωριό ο Άγιος Κοσμάς, έμπηξε έναν ξύλινο σταυρό στο έδαφος και από τότε το συγκεκριμένο μέρος ονομάζεται "Ξυλινόσταυρος".

Ο ποταμός Πάμισος αποτελεί το φυσικό όριο που χωρίζει την Οξυά σε δύο τμήματα. Η κύρια πηγή του Πάμισου είναι το νερό της πηγής «Καράβα», ενώ άλλες μεγάλες ρεματιές που ενισχύουν τον ποταμό είναι της Τσουκνίδας, της Ζουγρίτσας, της Δάφνης κ.ά. Ολοκάθαρα και γάργαρα νερά φυσικών πηγών δροσίζουν κατοίκους και περιηγητές, ενώ γραφικές βρύσες στολίζουν το χωριό από άκρη σε άκρη. Παλιότερα υπήρχαν στην περιοχή και 4 νερόμυλοι, από τους οποίους οι δύο ήταν βακούφικοι (της εκκλησίας) και οι άλλοι δύο ιδιωτικοί. Ο μόνος που λειτουργεί σήμερα είναι ο πετρόχτιστος μύλος στα Παλιάμπελα, που μετρά 100 χρόνια ζωής. Στην περιοχή αυτή υπήρχε παλιότερα ντριστέλα και μαντάνια, τα οποία σήμερα δε λειτουργούν. Το τοπίο συμπληρώνει το παλιό τοξωτό γεφύρι στον οικισμό Παλαιοχώρι που ενώνει τον οικισμό με το κέντρο της Οξυάς, αλλά και το εξίσου παλιό γεφύρι που υπάρχει στη θέση «Τσιλιγκέικα».

Τοποθεσίες με ιδιαίτερη θέα είναι ο Προφ. Ηλίας (σημερινό πυροφυλάκιο), ο «Κατέκαλος» κοντά στον οικισμό Πλατάνια, ο «Ξυλινόσταυρος» και τα «Ογκλάβια» στο δρόμο Μουζακίου -Άρτας, ο Άγ. Γεώργιος στη Συκιά, η «Κουτσικουρή» στο δρόμο Πευκόφυτου - Αργιθέας και το μοναστήρι της Αγ. Τριάδας. Πολλά είδη δέντρων απαρτίζουν τη χλωρίδα της περιοχής, όπως Ιταμοί, πλάτανοι, ιτιές, γαύροι, κέδροι, σφένταμοι, φιλύρες, πουρνάρια κ.ά. Κυριαρχούν το δάσος με τις οξυές 2.050 στρμ., το δάσος ελάτης 2.600 στρμ. και το ανάμικτο δάσος από έλατα και καστανιές 910 στρμ. Η πανίδα περιλαμβάνει λύκους, αλεπούδες, αγριογούρουνα, σκίουρους, χελώνες και η ορνιθοπανίδα αετούς και άλλα είδη.

Η Μονή Αγ. Τριάδος ιδρύθηκε στις αρχές του 17ου αι. και είναι χτισμένη σ' ένα μικρό και στρογγυλό πλάτωμα. Στην είσοδο της Μονής στέκει επιβλητικά το καμπαναριό. Το καθολικό είναι τρίκογχος σταυρεπίστεγος ναός αθωνίτικου τύπου (1662), ενώ ο νάρθηκας δυτικά είναι μεταγενέστερος. Ο ναός τοίχογραφήθηκε το 1682. Οι δεσποτικές εικόνες του Χριστού και της Παναγίας φέρουν τις χρονολογίες 1735 και 1785. Στο μοναστήρι υπάρχουν πολλά ιερά κειμήλια, μεταξύ αυτών και λείψανα αγίων.

Στο κέντρο του χωριού που αριθμεί 497 κατοίκους (απογραφή 2011), βρίσκεται η εκκλησία του Αγ. Δημητρίου (βασιλική), που χτίστηκε γύρω στο 1924. Εκεί βρίσκουμε και το μικρό εκκλησάκι της Παναγίας, το ναό της Αγ. Κυριακής, όπου γίνεται πανηγύρι στις 20 Ιουλίου και την εκκλησία του Αγ. Ιωάννη (σταυροειδής). Στον οικισμό του Παλαιοχωρίου υπάρχει ο ναός του Προφ. Ηλία (βασιλική) και στον οικισμό της Συκιάς το ξωκλήσι του Αγ. Γεωργίου. Στον οικισμό Πλατάνια βρίσκεται ο ναός της Αγ. Παρασκευής, ενώ πανέμορφα είναι και τα ξωκλήσια της Αγ. Βαρβάρας στην ομώνυμη τοποθεσία και του Αγ. Νικολάου στο Βλάσι.

Του Αγ. Πνεύματος στο μοναστήρι της Αγ. Τριάδας πραγματοποιείται συλλειτουργία των ιερέων των τριών Ενοριών της Οξυάς. Με την απόλυση της Εκκλησίας, σηκώνεται ύψωμα, το μεσημέρι προσφέρεται γεύμα στο προαύλιο της εκκλησίας, όπου ψήνονται αρνιά και ρέει άφθονο ντόπιο κρασί. Έπειτα ακολουθεί γλέντι με χορούς, κλαρίνα και βιολιά. Εορταστική ατμόσφαιρα στον ίδιο χώρο επικρατεί και την παραμονή της γιορτής. Του Προφ. Ηλία στις 20/7 στο εκκλησάκι της Αγ. Κυριακής διεξάγεται το μεγαλύτερο πανηγύρι του χωριού. Στις 26/7 της Αγ. Παρασκευής στον οικισμό Πλατάνια, στις 24/8 του Αγ. Κοσμά του Αιτωλού στον Αγ. Γεώργιο Συκιάς και στις 8/9 της Γένεσης της Θεοτόκου στον οικισμό Παλαιοχώρι, διεξάγονται κατά τόπους πανηγύρια, όπου οι πιστοί παρακολουθούν ιη Θεία Λειτουργία, κατόπιν οι ιερείς σηκώνουν το ύψωμα και ακολουθεί γλέντι μέχρι αργά το βράδυ με ψητό αρνί, ντόπιο κρασί και μπύρα. Στις 23/7 γίνεται το ετήσιο Αντάμωμα των Αργιθεατών στον Αυχένα της Οξυάς, στο ξωκλήσι του Αγ. Νικολάου. Τρεις Σύλλογοι δραστηριοποιούνται και φροντίζουν για τις εκδηλώσεις σ' όλη τη διάρκεια του χρόνου. Είναι ο Σύλλογος Απανταχού Οξυωτών Αθήνας «Ο Αγ. Δημήτριος», που εδρεύει στην Αθήνα, ο Αρχαιολογικός Λαογραφικός Πολιτιστικός Σύλλογος Μοναστηρίου Οξυάς και ο Σύλλογος Οξυωτών Ν. Αγχιάλου Βόλου «Η Οξυά».